Jak powstali prawnicy? Historia zawodu adwokata.

Historia naszej profesji zaczyna się w starożytnym Rzymie. Chociaż to starożytni Grecy stworzyli podstawowe dla cywilizacji zachodniej koncepcje państwa, polityki, sprawiedliwości czy rządów prawa, i już greccy sofiści (V i IV wiek p.n.e.) dostrzegali społeczną rolę, jaką pełnią mówcy występujący w imieniu ludu lub broniący własnych przekonań, to właściwej genezy powstania zawodów prawniczych należy dopatrywać się właśnie w starożytnym Rzymie.

To starożytni Rzymianie wykształcili najważniejsze pojęcia prawa prywatnego, takie jak ochrona jednostki, swoboda zawierania umów czy ochrona prawa własności, a współczesny zawód adwokata wywodzi się z rzymskich zawodów: advocatus i cognitor.

Słowo „advocatus” oznacza osobę wykonującą zawód patrona lub adwokata (advocatio). Advocatus był pełnomocnikiem strony procesowej: zawód ten polegał na udzielaniu porad dotyczących prawa i pomocy w toku postępowania zarówno przed sądami cywilnymi, jak i karnymi.

Początkowo funkcja ta pełniona była bezpłatnie (chyba, że osoba, której świadczono pomoc, dobrowolnie mu zapłaciła). Z czasem jednak naturalne stało się otrzymywanie przez advocatusa honorarium – w roku 47 n.e. nakreślono granicę tego honorarium, 10 tys. sesterców. Cognitor był zaś zastępcą procesowym ustanowionym w sposób formalny, w obecności drugiej strony sporu, a jego upoważnienie do działania określane było jako „niemogące budzić wątpliwości”. Warto pamiętać, że rzymscy prawnicy ukształtowali – do dziś żywą i niezwykle dla nas ważną – etyczną stronę prawa.

Pierwsza wzmianka o adwokatach na ziemiach polskich pochodzi z 1016 roku i dotyczy obowiązku zagwarantowania przez Skarb Państwa prawa do obrońców wdowom, sierotom i ludziom ubogim. Zastępstwo procesowe pojawiło się mniej więcej w XIII wieku, a w wieku XVI – zawodowa, odpłatna adwokatura, nazywana wówczas palestrą. Od połowy XVII wieku do końca wieku XVIII monopol na sprawowanie zastępstwa procesowego posiadała szlachta.

Oświecenie wniosło dążenia do uniwersalizacji prawa, wyłączności prawa skodyfikowanego oraz rozwój koncepcji prawa naturalnego (oderwanego od prawa zwyczajowego), co przyczyniło się do znacznego poszerzenia „pola” działalności prawników. A wraz z XIX-wiecznymi zmianami technologicznymi, gospodarczymi i społeczno-kulturowymi rozwinęły się w Europie nowe gałęzie prawa, jak prawo pracy, prawo administracyjne czy prawo międzynarodowe, i zawód adwokata uzyskała niemal taką postać, pod jaką znamy go obecnie.

A czy wiedzą Państwo, skąd we współczesnej polszczyźnie wziął się popularny zwrot grzecznościowy – mecenas? Albo dlaczego urzędowym strojem adwokatów, sędziów, prokuratorów i radców prawnych jest toga?